Çanakkale Cephesi

---

1. Dünya Savaşı  

Savunma Cepheleri

Çanakkale Cephesi 

1914-1916

Çanakkale Cephesi 3 Kasım 1914’de İngiliz ve Fransız donanmalarının bombardımanları ile başlamıştır. Cephede Deniz ve Kara savaşları yapılmıştır. 18 Marta kadar Deniz savaşı sürmüş fakat itilaf devletlerinin başarısız girişimleri ile kalmıştır. Kara savaşları ise 1915 Yılı aralık ayına kadar sürmüş Çanakkale’yi geçemeyen İtilaf kuvvetleri 9 Ocak 1916’da Çanakkale Boğazından çekilmişlerdir.  Hem kara hem deniz savaşının yapıldığı cephede iki taraf içinde büyük kayıplar verilmiştir.

Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın yanında yer almasından sonra itilaf devletleri gözünü İstanbul’a dikmiştir. İstanbul’u ele geçirip Almanya’nın doğusunda güç kazanmak. Boğazı aşarak Rusya’nın silah ve mühimmat ihtiyacını karşılayarak Almanya’nın doğusunda etkili olmasını sağlamak aynı şekilde Rusya’ya karşı İstanbul Boğazında söz sahibi olmak.

Belirsiz şekilde bulunan balkan  devletlerini kendi tarafına çekerek bölgede Almanya’ya karşı güç oluşturmak gibi hedefleri olan İngilizler ve Fransızlar için kaçınılmaz bir cephe olmuştur. Çanakkalede çok büyük kayıplar vermişler ayrıca donanmaları büyük hasar almış ve iç karışıklıklara yol açmıştır

57. Alay Şehitliği

Çanakkale Cephesi İttifak Devletlerinin zaferi ile Sonuçlanmış, burada ulaşılmak İstenen hedeflereUlaşılamamış bunun bir sonucu olarak Rusya savaşı kaldıramamış ve  savaştan çekilmiştir. Osmanlı açısından Çanakkale cephesi ise Osmanlı Devletinin yıkılışını geciktirmiş ayrıca Milli bir seferberlik duygusunu oluşturmuştur ki bitik haldeki Osmanlı Devletinin İtilaf devletlerine karşı kazanmış olduğu zafer ile «Çanakkale Geçilmez» diyerek Çanakkale Ruhunu oluşturmuş bu ruh ise  Kurtuluş Savaşının en önemli kaynağı olmuştur. Burada kazanılan zafer En önemli yapı taşını oluşturmuştur. Osmanlının bu savaşta kaybettiği (esir-yaralı-şehit) asker sayısı ise ikiyüz binden fazladır. Özellikle nitelikli askerlerini bu cephede kaybetmesi Osmanlı’nın diğer cephelerde kaybetmesi üzerinde de etkili olmuştur.

1914 İttifaklar Haritası

Çanakkale Cephesinin Sebepleri•

1- İtilaf Devletlerinin Çanakkale boğazını geçerek İstanbul’a ulaşmak istemesi

2- Boğazlardan geçerek Rusya’ya yardım gönderilmek istenmesi•

3- İstanbul’u ele geçirip Teşkilat-ı Mahsusa’nın bastırılmak istenmesi

4- Almanya’nın doğusunda güç oluşturmak istemeleri

•5- Kafkas Bölgesinde Rusya’yı hafifletmek

Çanakkale Deniz Savaşları

Çanakkale Cephesi Deniz Harekatı

•İngiltere ve Fransa’nın Osmanlı Devletini saf dışı bırakmak istemesi aynı zamanda Boğazlar üzerinden Rusya’ya yardım ulaştırmak istemesi bu suların iki taraf içinde çok önemli olduğunu gösterir.•İngiltere ve Fransa’nın Dönemin en güçlü donanmalarına sahip olmasından dolayı bu cepheyi kolayca kazanıp savaşı daha hızlı bitirmek isteklerinden dolayıtüm çabalarına rağmen Çanakkale’yi geçememeleri üzerine beklenmedik bir mağlubiyet almışlardır. Ayrıca «YenilmezArmada» olarak bilinen donanmaları ağır hasarlar almıştır.

•Osmanlı ise itilaf devletlerinin bu hazırlıklarına donanması olmadığı için boğazı geçirmemek karşı önlemler almaya çalışmış boğaza mayınlar yerleştirmiş, gelibolu yarımadası ve çanakkale kıyılarına ise Batarya desteği ile Tabyalar yapmıştır.  Bu tabya ve mayınlar deniz savaşının kazanılmasında çok büyük etkiye sahip olmuştur.

Anadolu Hamidiye Tabyası

•Çanakkale Cephesinde yapılan ilk ateş 3 Kasım 1914 Tarihinde İngiliz ve Fransız Donanmalarından yapılmıştır. Bu bombardıman 18 Mart’a kadar devam etmiştir. 18 Marta Kadar olan süreçte ise İngilizler İstanbul’a ulaşmanın planlarını yapmaktalar ve en iyi yolun kara çıkarması mı yoksa donanma ile tahrip edilerek geçilmesi olduğunu belirlemeye çalışmaktadırlar.

•Bu zaman diliminde Rusya’dan bu operasyon için destek istenmiş ama Rusya kendi aleyhine sonuçlanabileceğinden dolayı çekimser bir yol izleyerek istenen desteği sağlamamıştır.  Yapılan toplantılar sonucu operasyonu İngiltere ve Fransa birlikte yürütecektir. 19 Şubat’a kadar Türk Tabyalarını ağır ateş altına tutarken bir yandanda türk mayın gemileri tarafından döşenen mayınlar ingiliz gemileri tarafından temizlenmektedir.

•Uzun süren tartışmalar sonucu İngiliz Deniz Bakanı Churchill’in baskısıyla  19 Şubat İngiliz ve Fransız Donanmalarının yanında destek olarak gönderilen savaş gemileri ile birlikte boğaza hücum edildi ama Türk Tabyalarının sert atışları sonucunda verilen hasar ile hücum püskürtülmüştür. Bu hücum sonrasında bölgede etkili olan fırtınadan dolayı tekrar bir harekat olmamıştır.

•Deniz harekatının başarısız olacağından  tedirgin olan İtilaf Devletleri Olası bir kara çıkartması için hazırlıklarını başlattılar.  Son deniz hücumu olan 18 Mart gününe kadar İtilaf donanması Türk Karalarını tahrip etmeye devam ettirdi.İngilizler ise  Marmaraya bir an önce ulaşmak için  deniz ve kara kuvvetlerini güçlendirmeye başladı.  16  Mart İngiliz Harekat Komutanı’nın istifası üzerine yerine görevlendirilen Amiral John Michael de Robeck Harekatın 18 Mart günü yapılacağını bildirdi ve 17 Mart tüm komuta biriminin yer aldığı toplantıda harekata son şekli verildi. Ayrıca Amiral Robeck bu toplantıda  «Planlarıma göre Yarın akşam marmarada olacağız»  söyleminde bulunmuştur.

17 Mart İngiliz Mayın Tarama filosunun verdiği rapora göre boğazın mayınlardan arındırılmış olduğunu bildirmiştir. Savaşın kaderini değiştiren nokta ise bu rapordan biraz sonra türk uçağının keşfi sonucu mayınların temizlenmiş olduğunu bildirildi ve Harekat öncesi gecesine Nusrat adlı mayın gemisi ile son 50 civarı mayın boğaza daha önceki gibi dik değil paralel olarak yerleştirilmiş ve bu sayede İtilaf donanması bu mayınları tespit edememiştir.

Nusrat Mayın Gemisi

•18 Mart Sabahı ise harekat başlamış İtilaf Donaması tüm birimleri ile boğaza hucüm etmekte ve Tabyaları ağır ateş altında tutmaktadır. Dönemin en güçlü savaş gemileri boğazın önüne kadar gelmiş marmaraya  doğru hücum halindeyken Türk Tabyaları ise donanmanın menzillerine girmesi ile atışlara başlamıştır. İtilaf Donanmasının ağır ateşi altında kalan tabyalar tahrip olmuş bazı itilaf donanması gemileri ise ağır hasar almışlardır. Yoğun ateş sonucu tahrip olan tüm tabyalar dışında  Rumeli Mecidiye Tabyasında sadece Seyit Onbaşı ve Niğdeli Ali kalmıştır. Bir şeyler yapmazsa durumun daha kötüye gideceğini anlayan Seyit Onbaşı 250 Kiloluk top mermisini sırtlayıp ateşlemiştir. Bir kaç atış denemiş ama başarısız olmuş son atışında Ocean Zırhlısını dümeninden vurulmuş ve gemi kontrolden çıkmıştır. Bunun üzerine diğer gemiler ise herhangi bir çarpışmayı önlemek için  kıyılara yanaşmış bu esnada ise boğaza paralel yerleştirilmiş mayınlara çarpmışlardır. Bu esnada itilaf donanmasının  harekat komutası şaşkınlık içerisinde geri çekilmiş ve İtilaf donanmasıda ağır hasar alıp boğazdan uzaklaşmışlardır.

•18 Mart Deniz Harekatı Osmanlı’nın Çanakkale Deniz Zaferi ile sonuçlanmıştır.  23 Mart’a kadar İngiliz ve Fransız donanmaları toplantılar yapmış son olarak Amiral  Robeck, Müttefik Devletler Amiralliği’ne bir yazı göndermiş ve özellikle 18 Mart’taki kayıpları da göz önüne alarak, “mayın sorunu düşündüğümüzden daha büyükmüş.Bu sorunu çözene kadar operasyona devam edemeyiz” demiştir ve kara kuvvetlerinin çıkarma yapmasına kadar donanmanın etkisiz olacağını bildirmiştir.Çanakkale Kara Savaşları•Deniz harekatının başarısız olması sonucu kara harekatının olmasını kararlaştıran itilaf devletleri ilk çıkarmayı yapacakları 25 Nisana kadar hazırlıklarını sürdürmüş bir yandan da Türk Tabyalarını bombalamaya devam ettirmiştir. İngilizlerin planı Gelibolu’yu ele geçirmek ve Çanakkale Boğazında Stratejik bir avantaj kazanarak Deniz Harekatında çok büyük önemi olan Türk Toplarını imha ederek boğazı geçip bir an önce İstanbul’a ulaşmaktı.

•Kara çıkarma harekatı vakit geldiğinde 25 Nisan gecesi birliklerini Seddülbahir ve Arıburnu üzerine çıkartma yapmış fakat Türk Komuta Kademelerinin dikkatini dağıtmak için Anadolu kıyılarına ve Saros Körfezine  sahte çıkartmalar yapmıştır ki nitekim bu sahte çıkartmalarda başarılı olmuşlardır.

•Seddülbahir bölgesine yapılan çıkartma ile bu bölgede kara savaşı yapılmış ve İngiliz askerleri kıyılardan daha ileriye gidememiştir.•Arıburnu’nda ise düşman çıkartmasını kesmek için 57. Alay Komutanı Kur. Yarbay Mustafa Kemal «Ben size Taaruzu değil, Ölmeyi emrediyorum» diyerek tüm birliklerini taaruza geçirip buradaki ilerlemeyi başarıyla durdurmuştur.•Kıyıya yapılan çıkartmalardan sonra Gelibolu’nun iç kesimlerini ele geçirmek isteyen düşman kuvvetleri kıyılardan ilerisine çok büyük başarılar elde edilerek geçirilmemiştir. Bundan sonra ise savaşın yoğunluğu Gelibolu’ya yönelmiş ve burada kısa süren çatışmalar devam etmiş savaş mevzilerde devam etmiştir.

Çanakkalede bir mevzi

                                                                                                            

    •Bu sırada Kur.Yarbay Mustafa Kemal Paşa’ya Cephede gösterdiği büyük başarılardan dolayı Padişah tarafından gümüş İmtiyaz madalyası verilmiştir.•Mayıs ayında yapılan saatlerce ve günlerce süren çatışmalardan dolayı yorgunluğu artan ve maddi imkansızlık içerisinde bulunduğu için yetersiz beslenen askerler imkansızlıklar içinde olumsuz etkilenmeye başlamışlardır.

Bu durumu önlemek için ise Mustafa Kemal «Benimle beraber burada muharebe eden bütün askerler kesinlikle bilmelidirler ki, bize verilen namus görevini tam olarak yerine getirmek için bir adım geri gitmek yoktur. Rahatlıkla uyuma yolunu aramanın, bu rahatlıktan yalnız bizim değil, bütün milletimizin ebedî olarak yoksun kalmasına sebep olacağını hepinize önemle hatırlatırım.Bütün arkadaşlarımın, fikir birliğinde olduklarına ve düşmanı denize dökmedikçe yorgunluk belirtisi göstermeyeceklerine şüphem yoktur» diyerek moral vermiştir.

Osmanlı Harbiye Nazırı Enver Paşa Gelibolu’ya gelmiş düşmanı kıyılardan atmak için Kurmayları ile planlar yapmıştır. Yapılan toplantılar sonucunda 19 Mayıs bir taaruz yapılıp düşmanın kıyıdan tamamen atılması planlanmıştır. Bu arada İngilizler tarafından karada alınan mağlubiyetler iç karışıklıklara yol açmış İngiliz Deniz Bakanı Chruchill ve İngiliz Deniz Kuvveleri Komutanı Amiral Fischer görevinden istifa etmiştir.

19 Mayıs Türk birlikler büyük bir orduyla taaruza geçmiş ama tam anlamıyla başarılı olamamıştır. Bu yapılan büyük çarpışma sonucu iki tarafta çok büyük hasar almış ve kendi ölülerini gömmek için  Ateşkes yapılmıştır.

Ayrıca Gelibolu’daki başarılarından dolayı Mustafa Kemal Albaylık Rütbesine Terfi edilmiştir.

•Çanakkale boğazı açıklarında bulunan İtilaf donanmasına ait savaş gemileri Türk ve Alman donanmasından gün geçtikçe büyük kayıplar vermiş bu kayıplar Düşman birliklerinde moral bozukluğu oluşmasına yol açmıştır. Aynı zamanda Türk uçaklarından düşman birlikleri içerisi nde bulunan müslüman askerler için propagandalar yapılmıştır.

Çanakkale Cephesinde Kullanılan Tayyare

İngiliz kuvvetleri bu olumsuz durumdan daha fazla etkilenmemek için bir an önce taaruza geçip hızlı şekilde Gelibolu’yu ele geçirmek istemiş ve  tekrar taaruza kalkmış Kirte köyü üzerine hücum etmişlerdir. Bu taaruz sonucunda çok büyük kayıplar vermiş ve istedikleri ilerlemeyi başaramamışlardır.

Kirte köyüne taaruzu başarısız olan itilaf kuvvetleri başka bir tarafa yönelip 5 Temmuzda Zığındere üzerine taaruza kalkılmıştır. Bu taaruzdan Osmanlı ordusu çok büyük kayıp vermiştir. Bu taaruzlar sonucunda bir başarı elde edemeyen itilaf devletleri savaş kurallarının dışına çıkarak yerleşim alanlarını ve hastaneleri bombalamıştır.•Savaşı tek bir bölgede toplamak istemeyen itilaf devletleri diğer taraftan Seddülbahir üzerine taaruza kalmış ama buradada çok büyük kayıplar vermiştir. İtilaf kuvvetleri iç kısımlara ilerleyememiş ilerleme hareketlerine Türk tarafından çok sert şekilde cevap verilmiş  ve henüz büyük bir kara savaşı kazanılamamıştır.

Kara Savaşları Haritası

6 Ağustos müttefiklerinden takviye birlikleri ve ihtiyaçlarını karşılayan itilaf kuvvetleri tüm gücünü toplayarak tekrar taaruza kalktı. Bu taaruz sonucunda  Osmanlı , Kara savaşında ilk kritik mağlubiyetine uğradı. Bu mağlubiyetin ardından moral bulan itilaf kuvvetleri tekrar taaruza kalkıştı ve Gelibolu’da iç kısımlara doğru ilerlediler. Alınan mağlubiyetler sonucunda durumun kötüye gittiğini anlayan türk komutası ilerlemeyi durdurmak için planlar yapmış ve bu görev için Mustafa Kemal Paşa uygun görülmüştür.

Mustafa Kemal Paşa Anafartalar Grubu Kumandanlığına terfi ettirilmiştir. Albay Mustafa Kemal tüm birliklerini düşmana karşı taaruza kaldırmış burada çok kritik zaferler elde ederek düşman kuvvetlerinin ilerlermesini durdurmuştur. Bu nedenle kendisine «Anafartalar Kahramanı» denmektedir.

İngilizler tarafından Gelibolu’nun iç kesimlerini ele geçirmek için yaptıkları taaruzlar Osmanlı Kuvvetleri tarafından sert şekilde karşı koyulduğu için Anafartalara yaptıkları son taaruzdan sonra büyük kayıp veren itilaf kuvvetleri tekrar mevzilerine girmiş ve savaş mevzi savaşı olarak devam etmiştir.

Türklere karşı başarı elde edemeyen İtilaf kuvvetleri Hilal-i Ahmer hastanelerini bombalamaya devam etmiş diğer yandan ise Gelibolu’da büyük kayıplar verildiği için İngiliz Hükumeti Çanakkale’den geri çekilmeyi tartışıyordu.

15 Ekim ise İngiliz Hükumeti tarafından General Hamilton görevinden alınmış yerine ise General Charles Monroe  atanmıştır.  Çanakkale Cephesine gelerek keşif yapan General Monreo savaşın daha fazla sürdürülemeyeceğini anlamış ve  Çanakkalede bulunan birlikler için tahliye planları yapmaya başlamıştır.

Kışın bastırması ile birlikte zor koşullar altında kalan itilaf kuvvetleri bir an önce askerlerin tahliye edilmesini planlarken diğer yandan ise bunun en az zararla nasıl yapılacağını tartışmaktaydı. Yapılan tartışmalar sonucu Seddülbahir kıyılarında az miktarda asker bu askerlerin etkinliğini bulundurarak  tahliye’nin Osmanlı’dan gizlenmesi düşünülmüş ve tahliye hazırlıklarına başlanmıştır.

 8 Aralık tarihinde ise düşman kuvvetlerinin tahliye harekatı başlamış 9 Ocak’a kadar kademeli şekilde devam etmiştir. Tahliyenin Osmanlı tarafından anlaşılmaması için diğer yandan da çatışmalara devam edilmiştir. 9 Ocak ise son birliklerinide alarak adadan çekilmiş geride ise askeri mühimmatlarını bırakmak zorunda kalmışlardır.

İngilizlerin adaya çıkartma yaptığı dörtyüz onbin askerden tahliye edilen sadece ikiyüz bindir dolayısıyla bu cephede ikiyüz bin asker kaybetmiştir.

Fransızlar ise cepheye yetmiş dokuzbin asker çıkartmış, tahliye ettiği asker sayısı ise otuziki bindi•Osmanlı ise ikiyüz bini aşkın asker kaybı olduğu biliniyor. Bu cephede neredeyse yarım milyon insan kaybedilmiştir.

Böylece 14 ay süren Çanakkale Cephesi kapanmıştır.

ÇANAKKALE CEPHESİ’NİN SONUÇLARI

Çanakkale Boğazı aşılamadığı için itilaf devletlerinin İstanbul İşgal edilememiş ve Osmanlının Ömrü bir kaç yıllığınada olsa uzamıştır.

Bu savaşın zaferi ile Osmanlıda bir ruh oluşmuş ve bu ruh en önemlisi Kurtuluş savaşı olmak üzere bu günlere kadar etkili olmuştur.

Boğaz aşılamadığı için Rusya’nın istekleri karşılanamamış ve Rusya kısa süre sonra savaştan çekilmek zorunda kalmıştır.•İstanbul üzerinden balkan devletleri itilaf devletleri tarafına çekilemediği için doğu cephesi planları tamamen çökmüştür.•Döneminin en güçlü donanmaları zayıf gördükler Osmanlı karşısında mağlubiyeteuğramıştır

.

Hazırlayan: Murat UYSAL 24.04.2020 

• Tweet
• Share
• Share
• Share
• Share